Sprawy karne / Podjęcie warunkowo umorzonego postępowania
Istota instytucji warunkowego umorzenia postępowania polega na tym, że sąd umarza postępowanie karne prowadzone przeciwko sprawcy przestępstwa, jednocześnie określając warunki, które ten sprawca musi spełnić, aby postępowanie karne nie zostało na nowo wszczęte a sprawca pozostał osobą niekaraną. Podstawowym warunkiem jest upływ tzw. okresu próby, który wynosi od roku do 3 lat i biegnie od uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu. Jeżeli w tym czasie sprawca będzie przestrzegał porządku prawnego oraz wypełniał obowiązki, nałożone na niego w postanowieniu o warunkowym umorzeniu, postępowanie karne nie będzie mogło być na nowo podjęte; natomiast w przeciwnym razie, w przypadku wystąpienia okoliczności o których mowa w art. 68 kodeksu karnego, sąd może, a niekiedy musi podjąć warunkowo umorzone postępowanie karne.
Kiedy sąd musi podjąć postępowanie?
Sąd ma obowiązek podjęcia warunkowo umorzonego postępowania karnego, jeżeli w okresie próby sprawca popełnił nowe przestępstwo umyśle i został za nie prawomocnie skazany. Co istotne, podjęcie postępowania nie jest obligatoryjne wówczas, gdy wprawdzie wobec sprawcy zapadł nowy wyrok skazujący, który następnie się uprawomocnił, jednakże dotyczy on przestępstwa nieumyślnego. Warunkiem jest również prawomocność wyroku skazującego – sam fakt wszczęcia nowego postępowania karnego, a nawet zapadnięcia wyroku skazującego, jeżeli wniesiono od niego apelację, nie stanowi jeszcze obligatoryjnej podstawy do podjęcia przez sąd postępowania.
Należy zaznaczyć, że nie ma znaczenia, czy nowe przestępstwo, za które sprawca został prawomocnie skazany, należy do tej samej kategorii, co przestępstwo, którego dotyczy postanowienie o warunkowym umorzeniu. Przestępstwo to nie musi być podobne czy godzić w te same prawa i wolności.
Drugi przypadek, w którym sąd obligatoryjnie podejmuje postępowanie, przewiduje art. 68 § 2a. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli po udzieleniu sprawcy pisemnego upomnienia przez sądowego kuratora zawodowego zaistnieją okoliczności o których mowa w § 2 (tj. rażące naruszenie prawa, np. popełnienie nowego przestępstwa lub niedopełnianie obowiązków wynikających z postanowienia o warunkowym umorzeniu), sąd podejmuje postępowanie karne, chyba, że przemawiają przeciwko temu szczególne względy.
Kiedy sąd może podjąć postępowanie?
Wspomniany art. 68 kk wymienia także sytuacje, w których ze względu na niewłaściwą postawę sprawcy podczas okresu próby sąd może, lecz nie musi, podejmować warunkowo umorzonego postępowania. Fakultatywne podjęcie postępowania karnego może nastąpić wtedy, gdy sprawca rażąco narusza porządek prawny, co może w szczególności przyjąć postać łamania powszechnie obowiązujących przepisów prawa (a) lub naruszania obowiązków wynikających z postanowienia o warunkowym umorzeniu (b).
a) popełnienie przez sprawcę nowego przestępstwa, nawet jeżeli nie zostaną spełnione warunki do obligatoryjnego podjęcia postępowania (umyślność, prawomocność wyroku skazującego), może spowodować, że warunkowo umorzone postępowanie zostanie na nowo podjęte. Może to zatem nastąpić nawet wtedy, gdy nowe przestępstwo przypisywane sprawcy ma charakter nieumyślny.
Należy przy tym zaznaczyć, że za „rażące naruszanie porządku prawnego” uważa się nie tylko popełnienie nowego przestępstwa, lecz także uporczywe, długotrwałe lub szczególnie naganne łamanie norm pozostałych gałęzi prawa – np. rodzinnego lub prawa wykroczeń. Dlatego też, przesłanką do podjęcia warunkowo umorzonego postępowania karnego może być np. uchylanie się od alimentacji lub uporczywe zakłócanie porządku publicznego.
b) sąd może podjąć postępowanie karne także wówczas, gdy sprawca celowo, w sposób zawiniony nie wypełnia obowiązków, nałożonych na niego w postanowieniu o warunkowym umorzeniu postępowania – np. uchyla się od dozoru, wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody.
Co do zasady, podejmując decyzję o ewentualnym podjęciu postępowania karnego sąd bada postawę sprawcy w czasie trwania okresu próby, który, jak wskazywano powyżej, rozpoczyna się w momencie uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu postępowania. Ustawodawca rozszerzył jednak możliwość podjęcia postępowania na sytuacje, w których sprawca rażąco naruszył porządek prawny przed rozpoczęciem okresu próby, tj. po wydaniu orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania lecz przed jego uprawomocnieniem.
Co istotne, przyczyny podjęcia warunkowo umorzonego postępowania karnego (zarówno w przypadku obligatoryjnego, jak i fakultatywnego podjęcia postępowania) muszą wystąpić po wydaniu postanowieniu o warunkowym umorzeniu. Okoliczności, które miały miejsce wcześniej, nawet jeżeli w momencie wydawania postanowienia o warunkowym umorzeniu sąd o nich nie wiedział, nie mogą stanowić przesłanki do podjęcia warunkowo umorzonego postępowania.
Czy podjęcie postępowania karnego może nastąpić w każdym momencie?
Nie – możliwość podjęcia warunkowo umorzonego postępowania ograniczona jest terminem, który wynosi 6 miesięcy od zakończenia okresu próby. Oznacza to, że nawet jeżeli dojdzie do spełnienia przesłanek podjęcia postępowania, lecz mimo to postępowanie nie zostanie podjęte w czasie okresu próby lub w ciągu 6 miesięcy po jego zakończeniu, podjęcie postępowania nie będzie już możliwe.
Tryb podjęcia postępowania
O podjęciu warunkowo umorzonego postępowania orzeka sąd, przy czym może to zrobić z urzędu lub na wniosek oskarżyciela, pokrzywdzonego lub sądowego kuratora zawodowego. Sądem właściwym do podjęcia warunkowo umorzonego postępowania jest sąd pierwszej instancji, właściwy do rozpoznania sprawy.
Zanim sąd wyda postanowienie w przedmiocie podjęcia warunkowo umorzonego postępowania, przeprowadzane jest posiedzenie, w którym może wziąć udział oskarżony i jego obrońca, pokrzywdzony i jego pełnomocnik, a także prokurator.
O podjęciu postępowania sąd orzeka postanowieniem, na które przysługuje zażalenie. Zażalenie należy wnieść do sądu wyższej instancji za pośrednictwem sądu, który wydał postanowienie o podjęciu postępowania.
Jeżeli sąd wyda postanowienie o podjęciu warunkowo umorzonego postępowania, całe postępowanie karne należy przeprowadzić od początku.